Διονύσης Τεμπονέρας*
Η βίαιη αύξηση των ορίων ηλικίας, οι ευέλικτες μορφές απασχόλησης, η αδήλωτη εργασία, η συρρίκνωση του ΑΕΠ και τα λουκέτα, η μετανάστευση χιλιάδων ανθρώπων και τα μεγάλα ασφαλιστικά κενά που αφήνουν απομακρύνουν τους ασφαλισμένους από τις προϋποθέσεις συνταξιοδότησης.
Είναι Ιούνιος του 2013. Ο σημερινός υπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, κ. Βρούτσης, εγκαινιάζει τη δημιουργία του ενιαίου συστήματος ελέγχου και πληρωμών συντάξεων, με την κωδική ονομασία «ΗΛΙΟΣ». Σκοπός του συστήματος είναι η καταγραφή του αριθμού των συνταξιούχων, του ύψους των συντάξεων, καθώς και της καταβαλλόμενης συνταξιοδοτικής δαπάνης.
Ανατρέχοντας πίσω στο όχι και τόσο μακρινό 2013 διαπιστώνει κανείς ότι ο αριθμός των συνταξιούχων που λάμβαναν κύρια σύνταξη ήταν 2.884.347, ενώ η συνολική μηνιαία συνταξιοδοτική δαπάνη ήταν 2.281.747.514,08 ευρώ.
Σχεδόν επτά χρόνια μετά, οι συνταξιούχοι που λαμβάνουν κύρια σύνταξη έχουν μειωθεί στους 2.772.590 και η συνολική δαπάνη στα 2.263.756.686,53 ευρώ. Το παράδοξο είναι ότι ενώ οι συνταξιούχοι κύριας σύνταξης λόγω γήρατος μειώθηκαν κατά 112.000 στον αριθμό, η συνταξιοδοτική δαπάνη παραμένει σχετικά σταθερή.
Η μέση κύρια σύνταξη από τα 694 ευρώ έχει ανέβει μόλις στα 724 ευρώ μετά φόρων, παραμένοντας ουσιαστικά καθηλωμένη για 7 έτη, για περισσότερους από 2.500.000 συνταξιούχους. Ποιες είναι όμως οι αιτίες που με τον «ΗΛΙΟ» χάσαμε πάνω από 112.000 συνταξιούχους;
1. Αρχικά το γεγονός οφείλεται στην αύξηση των ορίων ηλικίας. Ο νόμος 4336/2015 προχώρησε, στο πλαίσιο του «τρίτου Μνημονίου», σε μια βίαιη αύξηση των ορίων ηλικίας, εξαλείφοντας ουσιαστικά τις λεγόμενες πρόωρες συνταξιοδοτήσεις. Τα γενικά όρια ηλικίας συνταξιοδότησης (είτε στα 67 με 15ετία είτε στα 62 με 40 έτη ασφάλισης) έχουν καταστήσει όνειρο απατηλό τη σύνταξη για τις νεότερες γενιές.
2. Οι ευέλικτες μορφές απασχόλησης και η αύξηση της ανεργίας οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια σε μεγάλες ανασφάλιστες περιόδους τους εργαζόμενους, με συνέπεια να είναι ανέφικτο να συγκεντρώσει κανείς 40 χρόνια στην ασφάλιση σε ηλικία 62 ετών. Η μέση ηλικία από την οποία οι νέοι αναλαμβάνουν εργασία είναι πλέον τα 28 έτη, με αποτέλεσμα τα σαράντα χρόνια να συμπληρώνονται ακόμα και μετά την ηλικία των 67 ετών.
3. Η αδήλωτη και υποδηλωμένη εργασία, παρότι μειώθηκε αισθητά την περίοδο 2015-2018, παραμένει ακόμα κοντά σε διψήφιο ποσοστό. Οι εργαζόμενοι, συνήθως θύματα εργοδοτικών εκβιασμών, δουλεύουν ανασφάλιστοι ή δηλώνονται με μερική απασχόληση και δουλεύουν κανονικά οχτάωρο. Πέρα λοιπόν από την απώλεια των εσόδων για τα ασφαλιστικά ταμεία, οι εργαζόμενοι εξαναγκάζονται έμμεσα να εργάζονται σε μεγαλύτερες ηλικίες, μη δυνάμενοι να συμπληρώσουν τις ελάχιστες προϋποθέσεις.
4. Φυσικά, η συρρίκνωση του ΑΕΠ και το λουκέτο την τελευταία δεκαετία, για 200.000 μικρομεσαίες κυρίως επιχειρήσεις, δυσχεραίνουν τις προοπτικές ανεύρεσης εργασίας.
5. Εκατοντάδες χιλιάδες νέοι άνθρωποι αλλά και μεγαλύτερης ηλικίας μετανάστευσαν στο εξωτερικό αφήνοντας μεγάλες ανασφάλιστες περιόδους, που οδηγούν σε απώλειες πολλών ενσήμων.
Πώς μπορούν όμως όλα τα παραπάνω να συνδεθούν με το σήμερα; Μετά το τέλος των μνημονίων και το πέρας της πανδημίας, η ελληνική οικονομία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια συμπυκνωμένη πραγματικότητα που περιλαμβάνει όλους τους παράγοντες που οδηγούν σε μια παρόμοια κατάσταση. Μεγάλη ύφεση, αύξηση της ανεργίας, εκτόξευση των ευέλικτων μορφών απασχόλησης, λουκέτα επιχειρήσεων κ.λπ. Σε όλα τα παραπάνω δεινά, αξίζει να προσθέσει κανείς και τις έκτακτες δαπάνες που έχουν προκύψει από την κάλυψη από το κράτος των ασφαλιστικών εισφορών, στον ονομαστικό μισθό του ενός εκατομμυρίου εργαζομένων που τέθηκαν σε αναστολή σύμβασης κ.λπ.
Η κατάσταση είναι κρίσιμη και ενώ θα περίμενε κανείς η οποιαδήποτε κυβέρνηση να φροντίσει να ενισχύσει με έκτακτη χρηματοδότηση τους ασφαλιστικούς οργανισμούς, η ελληνική κυβέρνηση κινείται σε εντελώς αντίθετη κατεύθυνση. Λαμβάνει απόφαση για μείωση των ασφαλιστικών εισφορών από την επόμενη Δευτέρα κατά 0,9%, ενώ συζητά και νέα μείωση κατά επιπλέον 4 μονάδες ενδεχομένως και μέσα στο 2021!
Η επιλογή αυτή μέχρι το 2023 μπορεί να οδηγήσει και σε απώλειες για τον e-ΕΦΚΑ που θα ξεπεράσουν τα 2 δισ. ευρώ. Αυτή η εξίσωση μαθηματικά δεν βγαίνει σε βάθος χρόνου και οι προσαρμογές θα είναι αναπόφευκτες. Αυτό σημαίνει συνήθως δυο πράγματα που οι συνταξιούχοι τα έχουν βιώσει καλά στο πετσί τους την τελευταία δεκαετία: μειώσεις συντάξεων και νέες αυξήσεις ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης.
* Δικηγόρος – εργατολόγος